Apenheul maakt dierenwelzijn meetbaar

Een natuurlijke omgeving waarin mensen verwonderd kunnen raken over dieren: zo startte Wim Mager Apenheul in de jaren ’70. Vandaag de dag is dit nog steeds onze filosofie. Apen die hoog in de bomen van tak tot tak springen, zoekend naar de geheimen van het bos, zoals jonge blaadjes of insecten, of elkaar een uitgebreide vlooisessie geven: het zijn allemaal gedragingen die mogelijk zijn in een uitdagende, stimulerende omgeving. In zo’n omgeving kan een dier positieve emoties ervaren, zich ontwikkelen en natuurlijk gedrag vertonen. Dit is niet alleen voor hun fysieke gezondheid van belang, maar juist ook voor hun mentale gezondheid.

Apenheul voelt een grote verantwoordelijkheid om dieren de hoogste standaard van dierenwelzijn te bieden. Maar hoe weet je of dieren zich goed voelen? Hoe breng je dierenwelzijn objectief in kaart? Iemand die hier alles over weet is Lisette van den Berg, Coördinator Onderzoek en Dierenwelzijn bij Apenheul.

Dierenwelzijn meten

“Samen met de Nederlandse Vereniging voor Dierentuinen (NVD) ontwikkelden wij in 2020 de NVD Dierenwelzijn Methodiek. Hiermee kunnen we dierenwelzijn scoren”, legt Lisette uit. “Tijdens een welzijnsbeoordeling gebruiken we een uitgebreide vragenlijst met daarin positieve en negatieve welzijnssignalen voor de diersoort. Hierbij kijken we per individu naar het gedrag, de fysieke gezondheid, voeding en omgeving.” Meerdere onafhankelijke experts, zoals dierverzorgers, een dierenarts, voedingskundige en gedragsbioloog voeren de welzijnsbeoordelingen uit. Ieder draagt bij vanuit zijn of haar eigen vakgebied. Een intensieve klus!

Het resultaat: een concreet actieplan

Lisette vertelt hoe deze methodiek zorgt voor een objectievere en eerlijke beoordeling: “Door de dieren, hun gedrag en de omgeving tijdens de gehele beoordelingsperiode te observeren, beoordelen we niet hoe wij vinden dat het gaat, maar juist wat de dieren zelf laten zien en ervaren. Na de beoordelingsperiode, die enkele weken duurt, worden alle gegevens verwerkt en bespreken we de bevindingen met het team van beoordelaars. Zo wordt een totale welzijnsscore berekend, bespreken we de afzonderlijke welzijnsindicatoren en -scores en stellen we een Dierenwelzijn ActiePlan op (DAP) met concrete acties en deadlines.”

Lisette: "In een uitgebreide vragenlijst kijken we per individu naar het gedrag, de fysieke gezondheid, voeding en omgeving."

Maatwerk

Welzijnsbeoordelingen worden op maat gemaakt voor de betreffende diersoort. Dat betekent dat we zoveel mogelijk soortspecifieke informatie over welzijn en behoeftes verzamelen om te gebruiken bij de beoordeling. Bijkomend voordeel is dat we in kaart brengen wat wel en niet bekend is over de diersoort; dat kan vervolgens ook weer dienen als voedingsbodem voor wetenschappelijk onderzoek. In Apenheul voerden we de afgelopen jaren welzijnsbeoordelingen uit bij onder andere de geelborstkapucijnapen, ringstaartmaki’s, bonobo’s, orang-oetans, doeroecoeli’s, luiaards, gorilla’s en groenvleugelara’s. De daaruit voortgekomen verbeterpunten nemen we waar mogelijk direct mee in de dagelijkse verzorging of beschrijven we in onze jaarplannen.

Samenwerking

Inmiddels wordt deze methodiek ook gebruikt door andere NVD-dierentuinen en werken we samen. “Zo blijven we de methodiek verbeteren, wisselen we kennis uit en zorgen we met elkaar voor continue ontwikkeling op het gebied van dierenwelzijn.” Hiermee onderstreept Lisette het belang van deze samenwerking. Door met andere Nederlandse dierentuinen, maar ook op Europees niveau met EAZA en met internationale wetenschappelijke instituten samen te werken, kunnen we elkaar helpen en de methodiek doorlopend verbeteren aan de hand van de nieuwste inzichten.

Het belang van positief dierenwelzijn

In 2023 lanceren we een Engelstalige versie, waardoor de methodiek internationaal gebruikt kan worden. Zo bereiken we meer mensen en instanties en houden we samen focus op dierenwelzijn. En dat is belangrijk, benadrukt Lisette: “In de eerste plaats natuurlijk voor de dieren zelf, maar ook voor conservatieprogramma’s van bedreigde diersoorten, educatie, wetenschappelijk onderzoek en het stimuleren van verwondering voor dieren en natuur bij het publiek. Want als dieren zich goed voelen, vertonen ze natuurlijk, soortspecifiek gedrag.” En dat is ook nog eens leuk en leerzaam om naar te kijken! Vanuit die gedachte is ruim 50 jaar geleden Apenheul ontstaan. Zo loopt dierenwelzijn als rode draad door de geschiedenis van Apenheul en dat zal het altijd blijven doen!

Internationaal toonaangevend

Ook internationaal geniet Apenheul met haar expertise aanzien op het gebied van dierenwelzijn. Zo organiseerden wij in juni 2022 op verzoek van EAZA (de Europese vereniging van dierentuinen) het eerste Animal Welfare Forum. 200 experts uit 31 landen kwamen naar Apenheul om workshops bij te wonen en kennis op het gebied van dierenwelzijn uit te wisselen.