Verschil moet er zijn
Niet elke soort wordt even oud, eet hetzelfde of krijgt evenveel jongen. Hele boekenkasten zijn daarover volgeschreven en het is natuurlijk onmogelijk om die allemaal hier te bespreken. Daarom hebben we drie soorten apen als voorbeeld uitgezocht, die ook in Apenheul leven: de grootste, een middelgrote en de kleinste apensoort.
Tropische buren
Hoe verschillend deze drie apen ook zijn, toch is er ook een overeenkomst. Ze leven alledrie in het tropisch regenwoud. Net als de meeste andere apensoorten. In het tropisch regenwoud is het erg vochtig en warm. En er groeien duizenden soorten planten, bomen en bloemen die wij in Nederland niet eens kennen. Zonder dat tropisch regenwoud kan geen van de drie soorten bestaan. Ze zoeken er hun voedsel en ze kunnen er schuilen voor hun natuurlijke vijanden. Ze hebben hun leefgewoonten helemaal aangepast aan het leven in het tropisch regenwoud.
Helaas wordt het regenwoud overal ter wereld ernstig bedreigd. De meeste landen waar tropische regenwouden voorkomen zijn niet zo rijk. De bevolking neemt er snel toe en al die mensen hebben ruimte nodig, werk en voedsel. Daarom worden de wouden gekapt. De mensen proberen er landbouwgrond van te maken, maar dat lukt nauwelijks. Ook worden de bomen omgehakt, omdat het tropische hout goed te gebruiken is als brandhout en als timmerhout. Er wordt ook veel hout uit de tropische landen geëxporteerd. De arme landen worden daar vaak niet eens veel rijker van, want de meeste winst wordt in de rijke landen opgestreken. Gelukkig is er steeds meer vraag naar ‘gecertificeerd’ hout. Bij gecertificeerd hout wordt er goed op gelet dat de houtkap verantwoord gebeurt en dat een eerlijk deel van de winst naar de arme landen gaat.
Boeken genoeg
Als je meer wilt weten over andere apen of over het tropisch regenwoud, kun je dat meestal wel in een dierenencyclopedie vinden. Alle openbare bibliotheken, en misschien ook de schoolbibliotheek, kunnen je verder helpen. Ook op internet vind je natuurlijk een zee aan informatie. Voor speciale vragen kun je ook naar Apenheul schrijven.
De kleinste aap is de pygmee-oeïstitie
Dwergje
Volwassen pygmee oeïstities zijn niet groter dan 10 cm - ze zouden zich bij wijze van spreken makkelijk in een theekopje kunnen verstoppen. De pasgeboren baby’s zijn nog veel kleiner. Zo klein als de dop van een flesje limonade. Het zijn dan ook de kleinste aapjes die er bestaan. Volwassen vrouwtjes en mannetjes zien er hetzelfde uit. Ze wegen minder dan 150 gram. Hun grootste ‘neef’ onder de apen, een volwassen gorillaman, is ongeveer 2000 x zo zwaar! De pygmee oeïstitie is één van de ruim 30 soorten dwergaapjes, die verspreid over Zuid Amerika leven. Op het eerste gezicht lijken ze allemaal wel wat op elkaar, maar als je goed kijkt zijn er allerlei verschillen.
Au! een klauw
Alle dwergaapjes, dus ook pygmee oeïstities, hebben scherpe klauwtjes aan hun vingers en tenen. Ze worden daarom ook wel 'klauwaapjes' genoemd. Met die klauwtjes kunnen ze zich altijd goed vasthouden. Ze kunnen zonder te vallen razendsnel over takken rennen en zelfs een gladde boomstam omhoog en omlaag als snelweg gebruiken. Met hun klauwtjes kunnen de dwergaapjes ook extra goed in boombast en vermolmd hout pulken om insecten te vangen, want die vinden ze heerlijk!
Sappig
Pygmee oeïstities eten dus insecten en spinnen en soms vruchten. Maar ze leven vooral van het sap van lianen en bomen ('hars' of ‘gom’). Met hun scherpe tanden maken ze een gaatje in de bast van een boom. Hun klauwtjes gebruiken ze om zich vast te houden aan de boomstam. Uit het gaatje zuigen ze het sap van de boom op. Andere dieren die niet zulke scherpe tanden hebben, maken graag gebruik van deze gaatjes om ook wat van dat lekkere plantensap te drinken!
Eeuwig trouw
Vader en moeder pygmee oeïstitie blijven elkaar trouw tot één van beide dood gaat. Ze vormen een echt gezin: vader, moeder en de thuiswonende kinderen. Wanneer een jong ongeveer 2 jaar oud is, verlaat het de familie. Zoon of dochter gaat dan op zoek naar een partner om een eigen gezinnetje te stichten.
Verboden toegang
Een gezin pygmee oeïstities verdedigt het gebied waarin ze leven, hun 'territorium', zeer fel. Er mag niemand in de buurt komen! Zelfs niet als het bijvoorbeeld een neef of een tante is. Een pygmee oeïstitie-territorium kan heel klein zijn. Soms zelfs maar één of twee bomen. Vlak daarnaast kan een ander gezin zijn eigen gebied hebben, maar zolang de twee families elkaar niet zien, gaat alles goed.
Klein maar fijn
Een pygmee oeïstitie vrouwtje krijgt meestal twee maal per jaar jongen. De moeder is vier maanden zwanger voordat de kleintjes worden geboren, meestal in een holle boom. Pygmee oeïstities krijgen, net als de andere Zuid Amerikaanse dwergaapjes, bijna altijd een tweeling. De vader besteedt de meeste zorg aan de opvoeding. Hij loopt de hele dag met de twee kinderen op z'n rug rond. 's Nachts komt de hele familie bij elkaar om te slapen. De hongerige kinderen liggen dan bij hun moeder en drinken hun buikjes vol.
Het goede voorbeeld
Als de baby’s een week of twee oud zijn, mogen ze af en toe bij hun oudere broers en zussen mee op de rug. Op die manier leren de oudere kinderen hoe ze met baby’s om moeten gaan. Dat is belangrijk voor later als ze zelf jongen krijgen. Pygmee oeïstities kunnen ongeveer 12 jaar oud worden.
Gevaar
In het tropisch regenwoud loeren veel gevaren op de kleine apen; roofvogels, slangen en kleine katachtige jagen op hen. De familie pygmee oeïstitie is daarom altijd op zijn hoede en ziet een indringer meestal direkt: het territorium is tenslotte maar klein! Omdat dwergaapjes maar zo'n klein territorium hebben, kunnen ze tot nu toe nog goed overleven. Maar het tropisch regenwoud verdwijnt snel en zonder dit woud is er ook voor hen geen toekomst meer. Waar zou een pygmee oeïstitiejongen die 'het huis uit gaat' anders een leuke vriendin kunnen vinden?
Een middelgrote aap: de wolaap
Middenmaat
Een volwassen wolaap is, als hij rechtop staat, 70 centimeter lang. Ongeveer zo hoog als een tafel. Het mannetje is iets groter dan het vrouwtje en weegt daardoor wat meer: hij is ongeveer negen kilo zwaar, zij maar zes kilo. Ook de kaken en de hoektanden zijn bij de volwassen mannetjes indrukwekkender dan bij de vrouwtjes.
Vijf handen
Wolapen leven in het Amazonegebied van Zuid-Amerika. Net als een paar andere soorten apen uit dat gebied heeft de wolaap een 'grijpstaart'. Die gebruikt hij als een extra hand. Hij kan er van alles mee vastgrijpen en hangt er met zijn hele gewicht aan. De punt van de staart is aan de onderkant niet behaard. Hiermee kan de wolaap net zo goed voelen als wij met onze vingertoppen. Omdat de wolaap zijn voeten net zo gebruikt als zijn handen, heeft hij eigenlijk vijf handen. Hangend aan zijn staart kan hij makkelijk voedsel pakken of stoeien met een andere wolaap.
Speurtocht
Wolapen leven in groepen van 12 tot 25 dieren, hoog in de bomen. Ze komen liever niet op de grond want daar kunnen gevaarlijke roofdieren hen pakken. Het territorium van wolapen is erg groot. Ze slingeren en klauteren van boom naar boom op zoek naar voedsel: allerlei soorten bladeren, vruchten, noten en insekten.
Stoere mannen
De mannetjes beschermen alle vrouwtjes en jonge dieren van de groep als er gevaar dreigt. Eén man is de baas van de hele groep; als twee dieren ruzie hebben, komt hij tussenbeide. De leider wil niet dat er gewonden vallen bij een ruzie of vechtpartij, want de hele groep moet gezond blijven. Bovendien verraad de herrie van ruziënde apen aan vijanden waar de groep zit.
Praten met geuren
Wolapen hebben een eigen soort taal. Met allerlei gebaren en geluiden. Zo laten ze elkaar bijvoorbeeld weten waar ze zijn, want in de dichtbegroeide bomen verlies je elkaar wel eens uit het oog. Wolapen mannetjes hebben ook een andere manier om te praten. Ze hebben klieren op hun borst die een geurstof maken. Als een mannetje met zijn handen over zijn borst wrijft, komt de geurstof vrij. Ook wrijft hij met zijn borst tegen bomen en takken, zodat daar geurstof opkomt. Het lijkt dan voor indringers alsof er een bordje hangt waarop staat: "Kom niet verder want in dit gebied woont onze groep al!"
Slap staartje
Als een vrouwtje ongeveer zes jaar is, kan zij zwanger worden. Na een draagtijd van zeven maanden wordt één jong geboren van ongeveer 500 gram. Het grijpt zich met zijn handjes en voetjes al direct stevig vast aan de vacht van zijn moeder, onder haar buik. Maar zijn staartje heeft nog weinig kracht. Die kan hij nog niet gebruiken. Lopen kan hij ook nog niet.
Brutaaltje
Na een paar weken gaat de baby op de rug van zijn moeder zitten. Dan krult hij zijn staart om de staart van zijn moeder. Pas na een half jaar begint hij de omgeving te verkennen. Hij wordt steeds 'brutaler' en leert spelenderwijs de regels van de groep. Maar als er iets aan de hand is, vlucht hij meteen naar zijn moeder. Elk jong weet namelijk precies wie zijn moeder is, maar niet wie van de mannetjes de vader is. De mannetjes bemoeien zich dan ook weinig met de jongen, maar als er gevaar dreigt beschermen zij ze wel. Het wolaapje drinkt twee jaar bij zijn moeder. Dan krijgt moeder meestal weer haar volgende kind. Wolapen kunnen ongeveer 35 jaar oud worden.
Alarm
In de meeste gebieden waar wolapen voorkomen worden ze bejaagd en opgegeten door Indianen. Ook katachtige (zoals de poema) en roofvogels (zoals de arend) jagen op wolapen, maar de vele ogen in een wolapengroep houden de omgeving goed in de gaten. Bij een alarmkreet van één wolaap is direct de hele groep gewaarschuwd. Maar wolapen kunnen niets beginnen tegen de vernietiging van het tropisch regenwoud. Dit is een ongelijke strijd voor de wolapen, die juist hele grote gebieden van het tropisch regenwoud nodig hebben. Er blijft steeds minder plaats voor ze over…
De grootste aap is de gorilla
Macho-man
Een zwaargebouwde volwassen gorillaman kan wel 200 kilo wegen. Geen vetzak, maar allemaal spieren! De vrouwtjes wegen 'maar' ongeveer de helft, zo'n 90 kilo. Het volwassen mannetje heeft een grote 'helm' op zijn hoofd: een bobbel van allemaal spieren die bij de vrouwtjes lang niet zo groot is. De hoektanden van de mannetjes maken ook meer indruk dan een vrouwengebit. Als een volwassen gorillaman rechtop staat, kan hij een lengte van twee meter bereiken. Als hij dan ook nog op zijn borst begint te roffelen, is het te begrijpen dat mensen vroeger erg bang waren voor gorilla's. Nu weten we dat dit allemaal maar 'schijn' is. Een gorilla is een vredelievend dier.
Wie van de drie?
Er bestaan drie ‘typen’ gorilla's. In dierentuinen zie je altijd de westelijk laaglandgorilla. De andere twee soorten zijn de oostelijk laaglandgorilla en de berggorilla. De westelijk laaglandgorilla heeft het minste haar, de berggorilla het langste haar en de oostelijk laaglandgorilla zit daar ergens tussenin. Mensen die veel naar gorilla's gekeken hebben, herkennen de drie typen ook aan hun verschillende neuzen. De oostelijk laagland- en de berggorilla leven aan de oostkant van centraal Afrika. De westelijk laaglandgorilla komt in landen langs de westkust van tropisch Afrika voor.
Dikkerd
Gorilla's eten bladeren, stengels, wortels, schors en, als ze die kunnen vinden, ook vruchten. Maar omdat de zware gorilla's vooral op de grond blijven, krijgen ze maar weinig rijpe vruchten te pakken. Die hangen meestal hoog in de bomen. Om al dat groenvoer goed te kunnen verteren hebben gorilla's, net als andere bladeters, een ingewikkeld darmsysteem. Daarom hebben gezonde gorilla’s altijd een dikke buik!
Zilverrug
Gorilla's leven in groepen van 4 tot wel 30 dieren. Eén mannetje is de baas in de groep. De haren op zijn rug zijn zilvergrijs; hij wordt daarom ook wel 'zilverrug' genoemd. Hij leeft met een aantal vrouwtjes en is de vader van alle kinderen in de groep. Zo'n groep wordt ook wel 'harem' genoemd. De zilverrug is erg belangrijk voor het dagelijkse leven van de harem; hij is scheidsrechter bij ruzies en hij verdedigt zijn harem tegen bedreigingen van buiten. Als jonge dieren ruzie hebben, kiest hij meestal de kant van het jongste dier.
Warm nest
Gorilla's zijn echte gronddieren. Wanneer de gorilla loopt, steunt hij op de knokkels van zijn handen en zijn voetzolen. In de dichte struiken en bomen vinden ze genoeg bladeren om te eten en... om een slaapnest te bouwen! Het nest maken ze zo dat ze 's nachts niet direct op de koude grond hoeven te liggen. Vrouwtjes (die dus lichter zijn) en hun kinderen klimmen vaak in de bomen en maken daar hun nesten.
Roffelen of praten
Iedereen kent wel het borstroffelen van gorilla's. Alle leden uit een groep doen het. Het is een onderdeel van de taal van gorilla's. Ze gebruiken het roffelen bij angst, woede en schrik, maar ook bij spel en als opschepperij en uitdaging. Het is dus geen agressief gedrag, maar een vorm van bluffen, opwinding (blij of boos) en soms gewoon 'praten': "Ik zit hier!"
Naar school…
Net als een mens moet een gorilla van jongs af aan veel leren: om te beginnen de gorillataal. Die bestaat niet uit woorden, maar uit gelaatsuitdrukkingen, lichaamshoudingen, kijkrichtingen en geluiden. Een gorilla moet ook zijn plaats in de groep leren, de 'rangorde'. De ene aap is nu eenmaal belangrijker in de groep dan de ander. Ook leert hij hoe hij zichzelf zo belangrijk mogelijk kan maken. Verder leert een gorillakind van zijn moeder en van de groep welke planten hij wel en niet kan eten. Als zijn moeder gaat bevallen van een volgende baby, dan mag hij voortaan niet meer bij haar drinken.
…maar: afkijken moet!
Een gorilla vrouwtje kan ongeveer om de drie tot vier jaar een jong krijgen. Haar baby wordt geboren na een draagtijd van negen maanden, net als bij mensen. De baby weegt maar ongeveer vier pond, maar kan zich direkt al vasthouden aan het buikhaar van zijn moeder. Moeder ondersteunt hem daarbij wel. Na een paar maanden verhuist de baby naar de rug van zijn moeder. De eerste keer dat gorilla's een baby krijgen, meestal zijn ze dan ongeveer zeven of acht jaar oud, moeten ze nog erg wennen. Toch weten ze wel hoe ze een goede moeder moeten zijn. Ze hebben dat van andere moeders afgekeken. Het groepsleven is daarom erg belangrijk: er zijn altijd wel oudere dieren in een groep die het goede voorbeeld geven. Soms laten ze jonge vrouwtjes zelfs ‘babysitten’. Daar leer je ook heel veel van!
Tovenarij
Verschillende negerstammen maken jacht op gorilla's, want het vlees is een echte lekkernij voor hen. Sommige stammen denken bovendien dat gorillavlees toverkracht heeft. Door de handen van een gorilla te eten krijg je zijn kracht. En als je de schedel van een volwassen gorillaman op je hut vastmaakt, zijn de hut en zijn bewoners tegen kwade geesten beschermd. Wij denken daar anders over.
Geen ruimte meer
Gorilla's zijn in hun voortbestaan bedreigd. Van de berggorilla's leven er zelfs nog maar enkele honderden. De gorilla's worden vooral bedreigd door de vernietiging van hun leefgebied, het tropisch regenwoud. Ook in Afrika neemt de bevolking snel toe en proberen arme mensen oerwoud in landbouwgrond te veranderen. Bovendien veroorzaakt de houthandel enorme schade door het kappen van bomen en het aanleggen van wegen. Daarna gebruikt de bevolking die wegen weer om het bos verder in te trekken en leeg te halen. Waar moeten ze anders hun kookvuurtjes mee stoken?